Leukoaraiosis: nguyên nhân bí ẩn gây lão hóa ở não

Theo một nghiên cứu được tiến hành tại bệnh viện Mayo Clinic, một số lượng đáng ngạc nhiên người cao tuổi có tình trạng một khu vực nhỏ của não bị thiếu oxy, làm tăng mạnh nguy cơ đột quỵ, tai biến mạch máu não, mất trí nhớ, và suy giảm nhận thức. Điều chỉnh lối sống lành mạnh có thể ngăn chặn và đảo ngược tình hình này.

Khi kỹ thuật hình ảnh phát triển, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về hoạt động của não bộ. Một trong những khám phá đáng báo động nhất đó là có những thay đổi đáng lo ngại tìm thấy trong não bộ và hơn thế nữa, thay đổi này đã từng được cho là đơn giản: “đốm đồi mồi” trên não của hơn 60% người trong độ tuổi trung niên. Ngay bây giờ phải thực hiện giai đoạn trọng tâm trong cuộc chiến chống suy giảm nhận thức liên quan đến tuổi.

Những điểm nhỏ màu trắng sáng xuất hiện trên hình ảnh quét cộng hưởng từ (MRI) chính thức được gọi là các “leukoaraiosis” hoặc “chất trắng hyperintensities”. Các nhà khoa học hiện nay chỉ biết thực tế đây là là những nốt vô hại nhưng chúng xuất hiện đem đến những thiệt hại ẩn nghiêm trọng cho nhận thức, trí nhớ, nhân cách, thậm chí cả dáng đi và thay đổi sự cân bằng khi chúng ta già.

May mắn thay, khi tìm hiểu thêm về leukoaraiosis, chúng tôi tìm về manh mối gây ra bệnh đó và thấy gợi ý hấp dẫn về cách có thể làm chậm tiến trình của nó hoặc thậm chí ngăn chặn nó hoàn toàn, do đó vẫn giữ được chức năng của não khi cao tuổi.

Leukoaraiosis là gì?

Leukoaraiosis thường thấy ở bệnh nhân đột quỵ. Leukoaraiosis dường như là một yếu tố dự báo độc lập các kết quả đột quỵ. Bằng chứng từ các chẩn đoán hình ảnh cho thấy một số leukoaraiosis là do nhồi máu vùng chất trắng, mà có thể đặc biệt thường xuyên ở những bệnh nhân bị tổn thương mạch máu nhỏ.

Phần nhiều tổng khối lượng của não là phần chất trắng, là những phần được coi như loại cáp truyền thông tin liên lạc trong não, kết nối các khu vực khác nhau để có thể phối hợp và tối ưu hóa việc trao đổi thông tin cần thiết.

Những thiệt hại đến chất trắng có thể dẫn đến suy giảm những chức năng não đòi hỏi phải có sự tương tác phức tạp giữa các vùng. Tương tác như vậy bao gồm cái gọi là “chức năng điều hành” như xử lý bộ nhớ, ra quyết định, sắp đặt ưu tiên, cũng như nhiều chức năng cơ bản như phối hợp vận động, cân bằng và duy trì dáng đi bình thường.

Thiệt hại của leukoaraiosis dường như là do lưu lượng máu ít thông qua các động mạch và mao mạch nhỏ ở não (trái ngược với “bệnh mạch lớn” liên quan đến động mạch lớn hơn). Bệnh mạch máu nhỏ do lưu lượng máu không đủ (hypoperfusion) thường tạo ra vài triệu chứng cụ thể. Nhưng điều đó không có nghĩa leukoaraiosis là bệnh nhẹ, như đã được đưa ra từ đầu. Nó làm cho các vùng của não không nhận được đủ máu và do đó không đủ oxy và chất dinh dưỡng.

Cho đến kỹ thuật hình ảnh hiện đại như MRI phát triển, chúng ta mới phát hiện ra bệnh mạch nhỏ khi chúng hình thành và tiến triển. Nhờ MRI và các công nghệ tiên tiến khác, bây giờ chúng ta có thể thấy các triệu chứng của leukoaraiosis và các dấu hiệu của bệnh mạch máu nhỏ. Trên bản scan, leukoaraiosis hiện lên ở vùng trắng sáng (“không xác định được đối tượng sáng”) nằm rải rác trong khu vực chất trắng của vùng não.

Mỗi vùng leukoaraiosis thể hiện cho những tổn thương não thực sự, mặc dù những tổn thương này thường không được bệnh nhân hoặc các bác sĩ phát hiện. Và mặc dù các triệu chứng của leukoaraiosis thường hạn chế và không có triệu chứng cụ thể, càng có nhiều vùng leukoaraiosis, chức năng bộ nhớ của bệnh nhân càng bị giảm sút qua các bài kiểm tra về trí nhớ, nhận thức, dáng đi và thăng bằng , phản ánh những thiệt hại đối với các kênh thông tin liên lạc trong não.

Theo thời gian, leukoaraiosis có thể khiến cho suy nghĩ chậm lại, hay quên, mất phương hướng, trầm cảm, và nhiều vấn đề khác. Chất trắng hyperintensities đặc trưng của leukoaraiosis hiện nay đã được tìm thấy trong ít nhất 40% đến 50% người trưởng thành khỏe mạnh trên 50 tuổi, và một số báo cáo ước tính cao đến tới 95%.

Mặc dù có nhiều lý giải khác nhau về nguyên nhân dẫn đến leukoaraiosis, chúng tôi vẫn không biết chính xác điều gây ra các tổn thương có thể nhìn thấy trong leukoaraiosis, một phần vì các triệu chứng của tình trạng này rất không rõ ràng.

Nguyên nhân dẫn đến Leukoaraiosis?

Giống như rất nhiều bệnh mãn tính liên quan đến tuổi, dường như có nhiều nguyên nhân dẫn đến leukoaraiosis, nhưng có khác đôi chút so với các yếu tố gây nguy cơ điển hình cho bệnh nặng hơn , bệnh mạch máu của các loại tác nhân gây cơn đột quỵ và đau tim.

Cao huyết áp là một yếu tố nguy cơ hàng đầu gây leukoaraiosis và tiêu biểu là bệnh mạch máu nhỏ. Những người bị cao huyết áp có khả năng phát triển bệnh leukoaraiosis cao gấp 14 lần so với những người không bị bệnh. Điều này khác với bệnh mạch lớn thường là nguyên nhân gây ra đột quỵ, trong đó xơ vữa động mạch là yếu tố gây nguy cơ lớn nhất.

Nghiên cứu cho thấy khi bị huyết áp cao, đặc biệt là bị tăng huyết áp liên tục là một yếu tố dự báo mạnh mẽ leukoaraiosis đang trở nên nghiêm trọng hơn và tiến triển theo thời gian; những người bị huyết áp tăng cao nhất xảy đến 5 lần có nguy cơ tiến triển leukoaraiosis cao gấp đôi so với những người có huyết áp thấp hơn.

Thiểu năng tuần hoàn não hiện đang ngày càng được công nhận là một nguyên nhân gây ra leukoaraiosis. Những người bị leukoaraiosis đã được thấy chỉ có 39,7% khối lượng lưu lượng máu ở các khu vực bị ảnh hưởng của bộ não so với những người phần màu trắng bình thường. Và khả năng các mạch máu của não nhỏ hơn để phản ứng với những thay đổi trong lưu lượng máu cũng được giảm xuống còn khoảng 53% bình thường ở những bệnh nhân leukoaraiosis.

Một số mất mát này của lưu lượng máu có thể dẫn đến bệnh xoắn các động mạch nhỏ liên quan đến tuổi, khiến sức đề kháng tăng lên và lưu lượng thấp hơn. Cuối cùng, làm cứng các động mạch lớn hơn, hậu quả là rối loạn chức năng nội mô dài hạn, tạo ra sóng xung để nuôi não tăng trong động mạch nhỏ hơn, một lần nữa kết quả là lưu lượng máu rất thấp.

Bệnh Homocystelne, một sản phẩm phụ của quá trình chuyển hóa protein, được biết là có liên quan đến rối loạn chức năng của các tế bào nội mô, lớp lót siêu mỏng của các mạch máu nhỏ và mao mạch, rối loạn chức năng nội mô và lần lượt có liên quan đến lưu lượng máu ít ở các mạch máu nhỏ, dẫn đến leukoaraiosis. Mức homocysteine cao làm tăng nguy cơ phát triển leukoaraiosis, với những thay đổi có thể phát hiện sớm nhất là tuổi trung niên.

Tiểu cầu là các thành phần máu nhỏ chịu trách nhiệm hình thành cục máu đông; phương pháp điều trị nhằm mục đích giữ tiểu cầu dính lại với nhau đã thành công trong việc ngăn ngừa bệnh mạch lớn bao gồm đột quỵ và đau tim. Nhưng đặc điểm tiểu cầu cũng ảnh hưởng đến các yếu tố nguy cơ phát triển leukoaraiosis; những người bị tiểu cầu “dính” có ít nhất 60% gia tăng nguy cơ phát triển bất thường của não.

Hô hấp bị xáo trộn khi ngủ, trong đó bao gồm các căn bệnh phổ biến được gọi là ngưng thở khi ngủ, làm tăng nguy cơ huyết áp cao (vấn đề hô hấp càng nặng, nguy cơ tăng huyết áp càng cao hơn) , và do đó cũng tăng nguy cơ leukoaraiosis. May mắn thay, cũng có nhiều biện pháp giúp điều trị chứng này, chẳng hạn như thông khí nhân tạo áp lực dương liên tục (CPAP), đã được chứng minh có thể điều chỉnh lại hô hấp bị xáo trộn khi ngủ và giảm huyết áp thấp hơn, do đó có thể làm giảm nguy cơ leukoaraiosis. Bất cứ ai có huyết áp cao đều bị đánh giá là mắc rối loạn giấc ngủ liên quan đến hô hấp.

Các yếu tố nguy cơ khác gây leukoaraiosis đang được tiếp tục phát hiện; một số bệnh nổi bật nhất là bệnh tiểu đường (loại I hoặc II), viêm ở mức độ cao, hội chứng chuyển hóa, rối loạn chức năng của ty lạp thể và hút thuốc nhiều. Lưu ý rằng tất cả những yếu tố này đều gây nên rối loạn chức năng nội mô rối loạn chức năng.

Hậu quả của Leukoaraiosis

Những thiệt hại của leukoaraiosis đến chất trắng được cho là không có cho đến khi nó là tương đối phổ biến, và thậm chí sau đó các triệu chứng xuất hiện rất chậm theo thời gian, và thường bị nhầm lẫn với "chỉ là do lớn tuổi hơn”.

Nhưng nghiên cứu cho thấy, ngay cả ở người lớn tuổi không bị khuyết tật, leukoaraiosis trên bản scan MRI có liên quan đáng kể với những thay đổi tinh vi về thần kinh có thể được phát hiện trong một bài kiểm tra vật lý đơn giản: lập trường và dáng đi bất thường, phản xạ bất thường, và các chuyển động nhỏ chính xác bị chậm lại như khi gõ ngón tay. Và, khi triệu chứng phát sinh, leukoaraiosis sẽ gây ra một số triệu chứng:

Suy giảm nhận thức trên nhiều loại chức năng khác nhau là một trong những hậu quả được công nhận rộng rãi nhất của leukoaraiosis. Đây là một trong những điều đã được dự đoán, bởi có sự tác động đến các kênh thông tin liên lạc chất trắng, leukoaraiosis chủ yếu ảnh hưởng đến chức năng điều hành hoạt động (lên kế hoạch, ưu tiên, đánh giá rủi ro, v.v..), tốc độ xử lý và sự chú ý, tất cả đều phụ thuộc vào sự trao đổi thông tin nhanh chóng và chính xác trong não.

Trong một nghiên cứu được tiến hành tại Mayo Clinic và công bố vào cuối năm 2012, các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu một nhóm người cao tuổi dường như có nhận thức lành mạnh và không có leukoaraiosis ở khu vực quan trọng, so sánh hoạt động của não ở các khu vực cụ thể bằng cách sử dụng một máy quét chức năng MRI.

Những người tham gia bị leukoaraiosis đã giảm hoạt động của não trong mọi lĩnh vực liên quan đến một số hình thức ra quyết định. Một số kết quả rất đáng lo ngại là những thay đổi trong nhận thức và chức năng điều hành, vì chúng xảy ra ở những người vẫn đang hoạt động bình thường và hoạt động độc lập trong xã hội.

Leukoaraiosis đã được tìm thấy có liên quan, ví dụ, với nguy cơ bị tai nạn giao thông nghiêm trọng. Những người có leukoaraiosis chiếm diện tích lớn hoặc nhiều có nguy cơ tai nạn tăng gấp hai đến ba lần, đặc biệt là tai nạn ngã chết người.

Hoài Thanh

Medical News Magazine