Đôi điều về dòng sữa mẹ

Đôi gò dành cho bé

Gillian Bentley nhà sinh học tiến hóa Đại học Luân Đôn có nghiên cứu sâu sắc về đôi gò dành cho bé. Khỉ con có cái hàm vêu ra thoải mái mút vú lép của mẹ không bị nghẹt thở. Mặt người lại phẳng hơn, bầu sữa mẹ phải nhô ra thành gò để trẻ bú. Nếu vú xẹp thì bé sẽ ngộp thở khi ngậm vú mẹ (New Scientist, tháng 11/2009).

Con người có bộ mặt phẳng hơn là do sự tiến hóa tới bộ óc to hơn. Kiểu dáng hộp sọ phải thay đổi, cấu tạo của miệng cũng biến theo: xương hàm thụt vào, lưỡi, cơ bắp và cuống họng đi theo sự phát triển của tiếng nói. Tiến hóa hòa nhịp: mặt phẳng dần, hàm thụt vào và đôi vú nhô ra. Trời sinh đôi gò là cho các bé.

Rất nhiều nhà sinh học tiến hóa cho là chính sự lựa chọn tình dục mới giải thích được. Con người giống đực ban sơ bị thu hút nhiều với giống cái có đôi vú to, mắn đẻ. Từ đó “chủng cái” này được chọn lựa và truyền giống. Marilyn Yalom, nhà văn nữ có hai tác phẩm nổi tiếng

Lịch sử tuyến vú và Lịch sử người vợ, không chia sẻ động cơ lựa chọn tình dục. Phương Tây quá tôn sùng nhũ hoa. Trong nhiều nền văn hóa trên thế giới, đôi gò không có sức hút tình dục. Với văn hóa châu Phi, nhũ hoa dành cho các bé, cái mông mới quyến rũ đàn ông. Xưa kia người Trung Hoa thích đôi gót sen, đàn ông Nhật cho cái ót phụ nữ hấp dẫn.

Bentley chia sẻ quan điểm của Yalom: “Phần lớn các người có chủ trương này đều là nam giới ở phương Tây, với khuynh hướng sùng bái nhũ hoa”. Nhà khoa học nữ Bentley dung hòa: thiên nhiên đã nắn hình đôi gò để cho bé bú, rồi sau đó cánh đàn ông dần dần “ngộ” ra điểm thu hút của phái đẹp.

Sâu thẳm yêu thương

Bé mút vú, sữa mẹ tràn đầy. Hai hoóc-môn lo sữa cho bé bú, prôlactin và ôxytôcin. Tuyến yên tiết ra cả hai, prôlactin từ phần yên trước, ôxytôcin từ yên sau. Bé mút núm vú mẹ, tín hiệu thần kinh truyền đến não, vùng dưới đồi lèo lái tuyến yên nhạc trưởng bắt nhịp cho giai điệu yêu thương.

Prôlactin bắt đầu làm việc từ tuần lễ thứ tám của thai kỳ rồi tăng từ từ, tới đỉnh vào lúc sinh nở. Bé chào đời, lá nhau tróc ra khỏi tử cung, hoóc-môn estrôgen và prôgestêron tụt xuống nhanh, mức prôlactin nhót xuống một chút báo hiệu tuyến vú bắt đầu tạo sữa. Đúng là hoóc-môn làm mẹ. Phải cần ba đến năm ngày để có sữa. Khoảng này tuyến vú làm ra sữa non. Mẹ cho bé nhâm nhi sữa non trước đã. Đủ cả các kháng thể từ mẹ yêu, là nước cam lồ của Phật bà Quan âm làm trẻ lớn lên bớt nguy cơ bệnh hoạn. Rồi bé sẽ phát triển sức tự đề kháng.

Ôxytôcin lùa sữa tới miệng bé. Mút vú mẹ, một công đôi việc, sữa vào miệng và báo tới tuyến yên của mẹ. Tuyến yên sau đáp ứng, nhả ôxytôxin vào máu. Hoóc-môn này làm co rút các sợi cơ li ti bao quanh các thùy nhỏ, sữa được lùa theo ống dẫn đến núm vú vào miệng bé. Vú lớn nhỏ không ảnh hưởng tới lượng sữa hay chất sữa. Sữa mẹ cho con đủ cả, sức đề kháng, an toàn, sạch, ấm, có sẵn và bổ dưỡng nhất. Con bú, ôxytôxin giúp tử cung mẹ mau co thắt trở lại bình thường, làm chậm có kinh, có nhiều thời gian để mẹ gần bé.

Hoóc-môn yêu thương. Hoóc-môn prôlactin và ôxytôcin tới tột đỉnh là quà quý, mẹ quên ngay mang nặng đẻ đau, vuốt ve con mê đắm. Vừa ra đời bé đã biết ngậm và mút bầu sữa của mình. Mẹ và con cả hai cùng học, cho và nhận. Rồi nhanh chóng lành nghề. Bé vừa chào đời, vú mẹ con bú, thương yêu sâu thẳm. Stress và xúc động cản trở ôxytôcin, giảm lượng prôlactin, sữa khó chảy, bé được ít sữa hơn. Ôxytôcin tăng lên trong giấc ngủ. Mẹ mất ngủ, mệt mỏi giảm lượng ôxytôcin. Các bà mẹ thiếu ôxytôcin thì bớt nhạy cảm với con mình. Ôxytôcin làm co thắt tử cung cho bé chào đời rồi đem sữa từ vú mẹ tới bé, tăng sự gắn bó giữa mẹ và bé mới chào đời. Phải rồi, đây là hoóc-môn yêu thương.

GS.BS. NGUYỄN CHẤN HÙNG