Sữa bổ sung DHA-ARA-Choline: lợi và hại

Công dụng thực sự của DHA, ARA, cholin?

Có một số acid béo thiết yếu: Omega-3 gồm DHA (docosopentanoic acid); EPA (eisosapentaenoic acid), ALA (alphalinoleic acid)- Omega-6 là linoleic acid, tiền chất của ARA (arachiodinic acid). Trong cơ thể người, ALA có thể chuyển thành DHA và Omega-6 có thể chuyển thành ARA. DHA là thành phần căn bản cấu tạo nên tế bào não, giúp cho não phát triển, hoàn thiện. ARA là tiền chất sinh ra chất kháng viêm prostaglandin. Cả DHA, ARA đều tăng cường khả năng miễn dịch.

Cholin là nguyên liệu tạo ra chất cấu tạo màng tế bào (phosphatidylcholin), tham gia vào việc tạo ra mật để chuyển hóa chất béo, cũng là nguyên liệu tạo ra chất dẫn truyền thần kinh acetylcholin. Theo báo cáo, công bố trên PASEP Journal: cho chuột mới lớn ăn thực phẩm chứa DHA, ARA, cholin thì nhóm chuột này vượt qua ma trận (các lối đi rắc rối) tốt hơn, có tế bào thần kinh phát triển hoàn thiện hơn so với nhóm chuột chứng không ăn các chất này.

Sơ bộ nhận xét: DHA, ARA, cholin làm cho tế bào thần kinh chuột phát triển tốt hơn, nhận thức khá hơn. Tuy nhiên, chưa có thể suy ra trực tiếp cho người, chưa có thực nghiệm nào trên người. DHA, ARA, cholin giúp cho não trẻ dưới 2 tuổi phát triển, hoàn thiện và qua đó mà hoàn thiện hoạt động não bộ.

Não của thai nhi 24 tuần tuổi chỉ nặng có 100g chưa hoàn chỉnh, lúc sinh ra nặng 350 - 400g, đến 2 tuổi nặng 1.000g với các tế bào thần kinh khá hoàn chỉnh. Nhu cầu về năng lượng, chất dinh dưỡng thiết yếu cho não trẻ nhỏ rất cao. Mặt khác, khả năng miễn dịch của trẻ nhỏ kém.

Các chất DHA, ARA, cholin... vừa giúp cho sự phát triển não bộ, vừa làm cho trẻ có khả năng chống lại bệnh tật. Nhưng khi trẻ trên 2 tuổi, tế bào thần kinh đã phát triển hoàn thiện, chỉ cần cung cấp thức ăn để chúng có đủ lượng DHA, ARA, cholin cần thiết, giúp cho sự hoạt động của não và cơ thể bình thường, chứ không dùng thuốc cholin kích thích hay cho trẻ ăn thật nhiều DHA để thông minh hơn.

Về lý thuyết, vì cholin là nguyên liệu tạo ra chất dẫn truyền thần kinh acetylcholin, nên có thể dùng cholin chữa bệnh sa sút trí tuệ Alzheimer. Tuy nhiên, trong thử nghiệm đã dùng với liều cholin 16g/ngày (hay với liều tiền chất của nó lecithin là 25 - 100g/ngày) vẫn không cải thiện tình trạng bệnh. Tuy vậy, người ta vẫn dùng cholin alfocerat (biệt dược: gliatilin) để phục hồi trí nhớ, phòng ngừa các biến đổi thần kinh trong trường hợp thiểu năng tuần hoàn não (hoa mắt, nhức đầu, chóng mặt, mất định hướng, giảm vận động, hay quên do tuổi già), sau tai biến mạch máu não, sau chấn thương não, sa sút trí tuệ (Alzheimer).

Ngoài đó ra, riêng cholin còn được dùng trong một số dạng hội chứng ngoại tháp (EPS = Extra pyramidal symtomps) do làm tăng chất dẫn truyền acetylcholin nhưng hiệu quả lâm sàng cũng hạn chế. Tuy những thử nghiệm này thực hiện trên người lớn nhưng các bà mẹ nuôi con cũng có thể rút ra kết luận: cholin chỉ giúp cho dẫn truyền thần kinh, nhằm đảm bảo hoạt động bình thường chứ không phải là thuốc làm tăng trí nhớ, tăng sự thông minh. Sự thông minh phụ thuộc vào nhiều yếu tố trong đó có yếu tố di truyền dân tộc, dòng họ, gia đình và môi trường giáo dục, môi trường sống, chứ không thể tạo ra chỉ bằng DHA, ARA, cholin.

Sữa bò bổ sung DHA, ARA, cholin có tốt hơn sữa mẹ không?

Sữa bò (và các loại sữa dê, trâu) không có hàm lượng DHA, ARA, cholin bằng sữa mẹ. Dựa trên nồng độ các chất này trong sữa mẹ mà FDA (Mỹ) quy định nồng độ DHA, ARA, cholin trong sữa bò bổ sung nhằm làm cho những chất này trong sữa bò có hàm lượng bằng với hàm lượng trong sữa mẹ, chứ không phải loại sữa bò bổ sung DHA, ARA, cholin là tốt hơn sữa mẹ.

Thêm nữa, cho dù có bổ sung các chất này vào sữa bò cho có hàm lượng bằng sữa mẹ chăng nữa, sữa mẹ vẫn tốt hơn sữa bò vì sữa mẹ có chứa các kháng thể giúp cho trẻ có khả năng chống lại bệnh tật trong thời kỳ đầu, khi trẻ chưa có khả năng sản xuất ra kháng thể. Ngoài ra, các thành phần khác trong sữa mẹ thích hợp với sự hấp thu của trẻ hơn.

Tiền chất khác với chất DHA, ARA, cholin thế nào?

Cơ thể người có thể chuyển một số tiền chất thành DHA, ARA, cholin: ăn nhiều cá béo (thu, ngừ, trích, nhám, mực, cua, chép, trê, mè, lươn, tôm), nhiều dầu (đậu nành, hướng dương, vừng, dầu bắp) chứa omega-3, omega-6 và các loại acid oleic khác sẽ giúp cơ thể có nhiều DHA, ARA, cholin. Ăn lòng đỏ trứng, sữa, não, tủy, các loại đậu sẽ giúp cơ thể có nhiều cholin.

Người Việt Nam (và châu Á) trước đây ít dùng sữa nhưng trẻ em lớn lên vẫn khỏe mạnh về thể chất và tinh thần một phần là nhờ vào tập quán ăn uống và sự chuyển hóa này. Tuy nhiên, quá trình chuyển từ tiền chất thành các chất trên rất phức tạp. Chẳng hạn từ alphalinoleic acid (ALA), một phân tử chỉ có 18 C với 3 nối đôi, chuyển thành DHA, một phân tử có 23 C với 6 nối đôi, phải qua 6 bước chính, với sự tham gia của nhiều enzym.

Cơ thể người lớn có khả năng, nhưng có thể trẻ nhỏ không có khả năng thực hiện sự chuyển hóa này. Ngay với người lớn, quá trình chuyển hóa này cũng lệ thuộc vào cơ địa từng người, thường thấp, không hoàn toàn chắc chắn. Tạp chí American Journal Clinic Nutrient - 2003 dẫn một nghiên cứu cho biết: dùng acid anpha linoleic (ALA) liều cao (mỗi ngày 9,5g) trong 3 - 6 tháng vẫn không thấy gia tăng DHA- máu, trong khi đó dùng DHA liều thấp hơn (mỗi ngày 0,8gam) thì thấy tăng rõ rệt DHA- máu.

Trong một số trường hợp cần (như trẻ dưới 2 tuổi, người có thai cho con bú, người sau khi sinh đẻ) nên dùng các sản phẩm chứa sẵn DHA, ARA, cholin. Hơn là loại sản phẩm chỉ chứa các tiền chất của chúng.

Vận dụng các hiểu biết vào thực tế như thế nào?

DHA, ARA, cholin rất cần cho trẻ dưới 2 tuổi để phát triển và hoàn thiện tế bào thần kinh, qua đó mà phát triển và hoàn thiện sự hoạt động của não bộ. Do vậy, việc cung cấp cho trẻ DHA, ARA, cholin ở thời điểm này là hết sức cần thiết, bằng mọi cách cần cung cấp đủ cho trẻ. Bình thường sữa mẹ có nồng độ DHA, ARA, cholin cao hơn sữa bò cho nên phải coi sữa mẹ là nguồn cung cấp tốt nhất các chất này. Bà mẹ cần ăn đủ và cân đối chất để có nguồn sữa tốt có đủ hàm lượng DHA, ARA, cholin cho con.

Trong trường hợp bà mẹ mất sữa hoặc không đủ sữa, hoặc có sữa nhưng chất lượng kém hoặc vì lý do nào đó mà không có điều kiện cho con bú đủ bữa sữa mẹ hoặc cai sữa sớm thì cần thiết phải dùng sữa bò có bổ sung đủ hàm lượng DHA, ARA, cholin thay thế vào phần thiếu hụt sữa mẹ. Chương trình chăm sóc bà mẹ trẻ em có khuyến cáo, bà mẹ nên cho con bú sữa mẹ đủ 24 tháng và chỉ thay sữa mẹ bằng sữa khác khi thật cần thiết là dựa trên cơ sở khoa học này.

Trẻ trên 2 tuổi hay lớn hơn thì vẫn cần DHA, ARA, cholin nhưng lúc này tế bào thần kinh đã phát triển, hoàn thiện nên nhu cầu đó không còn cao và bức bách như khi dưới 2 tuổi. Cho nên chỉ cần cho trẻ ăn đủ, cân đối chất thì sẽ có đủ DHA, ARA, cholin cho hoạt động bình thường của não và cơ thể.

Nhiều bà mẹ chưa hiểu kỹ điều này mà vẫn cho rằng trẻ phải uống sữa bò bổ sung DHA, ARA, cholin mới “khỏe và thông minh” nên cứ bắt trẻ phải uống sữa theo định mức mình tự đặt ra (thường khá cao) mà không chú ý cho trẻ ăn đủ cân đối các chất khác hoặc cho trẻ uống no sữa nên biếng ăn các chất khác.

Về mặt ăn uống: nước ta có các loại cá béo như thu, ngừ, trích, nhám, chép, trê, mè, mực, cua, lươn, tôm... có chứa omega-3, và các loại trứng (gà, vịt) chứa nhiều cholin. Ăn mỗi tuần hai bữa các loại cá, trứng thì cũng có đủ DHA, cholin. Nước ta cũng có một nguồn dầu (đậu nành, hướng dương, vừng, dầu bắp) chứa omega-3, omega-6 và các loại acid oleic khác sẽ giúp cơ thể có nhiều DHA, ARA, cholin (với trẻ lớn hay người lớn có khả năng chuyển hóa).

Về chất lượng sữa: trên thị trường vẫn có loại sữa bò không bổ sung hay chỉ bổ sung tiền chất hay có bổ sung các chất DHA, ARA, cholin nhưng không đủ hàm lượng. Khi đã dùng sữa bò thay cho phần thiếu hụt sữa mẹ thì phải dùng đúng loại sữa bò bổ sung đủ hàm lượng các chất DHA, ARA, cholin.

Nồng độ được coi là đủ trong 100g sữa bột gồm: DHA = 74mg (tức là 17mg/100kcalo); ARA = 152mg (tức 34mg/100kcalo); cholin = 160mg/lít (tức 24mg/100kcalo). Về sản phẩm: với đối tượng cần dùng sữa (trẻ dưới 2 tuổi), sản phẩm tốt nhất là sữa bò bổ sung DHA, ARA, cholin đủ hàm lượng.

Với đối tượng không cần hay không thích dùng sữa (như trẻ lớn tuổi, bà mẹ nuôi con bú, bà mẹ có sữa nhưng nghi ngờ sữa chưa tốt, bà mẹ sau sinh có rối loạn tâm thần, những người có bệnh về não, mắt, gan, da...) thì có thể dùng loại thực phẩm chức năng Natural omega 3-6-9. Loại này chứa omega-3 từ dầu cá hồi nguyên chất và omega 6-9, làm thành dạng viên nang, không trộn với sữa. Dùng loại này sẽ đủ DHA, ARA, cholin song tiện lợi và tiết kiệm hơn.

DS.CKII. BÙI VĂN UY