Đau nửa đầu Migraine, những hiểu biết cần thiết
Trong các chứng đau đầu có nguyên nhân từ mạch máu thì đau nửa đầu (Migraine) là bệnh phổ biến nhất. Migraine thường khởi phát ở tuổi dậy thì, trẻ gái bị nhiều hơn trẻ trai, bệnh có tính chất gia đình, thường khu trú ở một bên đầu và diễn biến có tính chu kì với các triệu chứng lâm sàng rất đa dạng.
Nguồn gốc đau nửa đầu:
Đó là do rối loạn co, giãn các mạch máu của sọ não. Tuy nhiên nguyên nhân gây rối loạn co giãn mạch vẫn chưa rõ ràng, người ta chỉ thấy có một số yếu tố thuận lợi.
Đau nửa đầu gặp nhiều ở phụ nữ
Đầu tiên phải kể đến yếu tố nội tiết, bệnh thường bắt đầu từ tuổi dậy thì, ngưng đau trong thời kì có thai nhưng cơn đau nửa đầu lại tăng lên khi hành kinh hoặc khi dùng thuốc tránh thai.
Bên cạnh đó, Migraine còn có tính chất gia đình, khi chỉ có mẹ hoặc bố bị bệnh thì tỉ lệ mắc bệnh ở các con khoảng 40-45%, còn nếu cả bố và mẹ đều bị bệnh thì tỉ lệ đó sẽ cao hơn ở thế hệ con, đặc biệt là con gái (xấp xỉ 70%).
Một yếu tố nữa cũng ảnh huởng đến bệnh đau nửa đầu là tâm lí và cảm xúc hay thay đổi của lứa tuổi dậy thì. Đau đầu thường nặng lên khi trẻ phải suy nghĩ căng thẳng, lo lắng về một vấn đề nào đó, đôi khi Migraine và chứng trầm cảm lại xuất hiện luân phiên nhau trên cùng một bệnh nhân.
Ngoài ra, một số yếu tố khác như thức ăn có chứa tyramin và phenylethylamin (có nhiều trong sữa bò, trứng, Fomát, sô cô la), yếu tố gây dị ứng… cũng gây cơn đau đầu Migraine.
Cuối cùng Migraine và bệnh loét dạ dày tá tràng lại thường song hành trên cùng một bệnh nhân, có thể loét dạ dày là do hậu quả của Migraine (bệnh nhân hay bị stress do lo lắng về bệnh đau đầu, do uống nhiều thuốc giảm đau non-steroid)...
Triệu chứng đau đầu Migraine
Người ta chia bệnh Migraine làm các thể chính là:
1/ Migraine không có dấu hiệu thần kinh báo trước
Thông thường khoảng vài giờ trước khi đau đầu, bệnh nhân cảm thấy người mệt mỏi, bứt rứt, dễ cáu gắt, hay ngáp vặt... Sau đó là cơn đau đầu thực thụ. Cơn đau thường bắt đầu vào lúc sáng sớm khi ngủ dậy hoặc vào ban đêm, hiếm khi xảy ra ban ngày, mức độ đau từ từ tăng dần và đạt mức tối đa sau vài giờ.
Thoạt đầu, khi còn trẻ đau một bên đầu ở vùng trán hoặc trán-thái dương, sau có thể lan ra toàn bộ đầu rồi kết thúc ở bên đối diện nhưng không bao giờ đau lan ra vùng mặt.
Trong cơn đau, sắc mặt bệnh nhân xanh tái, da lạnh, nổi gai ốc, người bệnh có cảm giác thái dương như giãn căng ra, mạch máu ở thái dương nẩy đập theo nhịp tim, kèm theo là cảm giác lợm giọng, buồn nôn, nôn, một số trường hợp còn chóng mặt, mất thăng bằng...
Một đặc điểm nữa là cơn đau tăng lên khi gắng sức, khi tiếp xúc với ánh sáng, tiếng động mạnh, giảm đi khi nghỉ ngơi yên tĩnh trong bóng tối và khi chườm lạnh hoặc day hai bên thái dương.
Ngoài ra, nhiều bệnh nhân khi đau đầu rất nhạy cảm với mùi, có khi họ còn ngửi thấy mùi lạ, tuy nhiên khám bệnh trong cơn đau không có dấu hiệu khách quan về thần kinh.
Tiến triển của cơn đau đầu loại này khác nhau tùy từng bệnh nhân, cơn đau có thể kéo dài từ vài giờ đến vài ngày. Ở một số bệnh nhân, cơn đau có chu kì dài, hàng tháng hoặc hàng năm mới bị một lần, một số khác, cơn đau lặp lại thường xuyên, từ cơn này sang cơn khác, từ đầu bên này qua đầu bên kia nhưng bao giờ cũng đau nặng hơn ở một bên đầu.
2/ Migraine có dấu hiệu thần kinh báo trước
Là rối loạn chức năng tạm thời của não, xuất hiện trước đó ít phút báo hiệu cơn đau đầu sẽ đến ngay sau đó. Những dấu hiệu này thường là rối loạn thị giác, cảm giác và rối loạn ngôn ngữ.
Về thị giác, bệnh nhân cảm tưởng như có những vân sáng lấp lánh ngoằn nghèo chạy trước mắt hoặc mọi vật xung quanh có màu sắc rực rỡ, một số trường hợp lại không nhìn thấy gì trong vài giây đến vài phút (mù tạm thời).
Về cảm giác, người bệnh cảm thấy như có kiến bò hoặc tê cóng ở một bên miệng, tay. Những rối loạn ngôn ngữ hay gặp là nói khó, không hiểu lời người khác hoặc không nói được.
Trong đa số các trường hợp, trình tự của các rối loạn này theo thứ tự như sau: Loạn thị giác rồi đến rối loạn cảm giác và ngôn ngữ, tất cả diễn ra trong vòng vài phút và cuối cùng là cơn đau đầu với đặc điểm tương tự như đau đầu trong bệnh Migraine không có dấu hiệu thần kinh báo trước.
3/ Migraine tương đương hay còn gọi là cơn kịch phát Migraine
Biểu hiện bằng những triệu chứng kịch phát về thần kinh, tâm thần, tiêu hóa như chóng mặt, rối loạn thị giác, giác quan, đau bụng dữ dội, nôn, rối loạn tâm thần hoang tuởng, ảo giác cấp tính…
Những cơn đau này thuờng xảy ra đột ngột rồi nhanh chóng kết thúc. Sau cơn đau, bệnh nhân hoàn toàn bình thường nhưng có một điều đặc biệt là khi bệnh nhân đi khám bệnh hay làm xét nghiệm thì không phát hiện tổn thuơng thực thể. Do đó các trường hợp này đau nửa đầu dễ nhầm với thiếu máu đột quỵ não, bệnh động kinh cục bộ, đặc biệt là động kinh thực vật.
Chính vì các triệu chứng của Migraine đa dạng như vậy nên để chẩn đoán chính xác, bệnh nhân cần khám chuyên khoa thần kinh, làm một số xét nghiệm như điện não đồ, chụp X quang sọ, chụp mạch sọ não nhằm loại trừ một số bệnh có nét giống Migraine như động kinh, tai biến mạch máu não, u não...
Điều trị đau nữa đầu rất khó khăn và phức tạp
Điều trị Migraine
Điều trị cắt cơn Migraine khi các cơn cách xa nhau, các thuốc thường dùng là thuốc giảm đau thông thường như Aspirin, Paracetamol, Indomethacin... Nếu không đỡ thì dùng thuốc cắt cơn đặc hiệu là dẫn xuất của ergotamin như Gynergen, Migwell hoặc thuốc kháng Serotonin như Sumatriptan.
Việc điều trị dự phòng khi tần xuất các cơn đau đầu dày, ít nhất là 3 cơn mỗi tháng trở lên, các thuốc hay dùng là dẫn xuất của ergotamin và chất kháng serotonin như nói ở trên, ngoài ra còn dùng thuốc chẹn beta giao cảm (Avlocardyl), thuốc ức chế kênh calci (Sibelium), thuốc chống trầm cảm (Amitriptylin)...
Các thuốc trên có nhiều tác dụng phụ do đó chỉ được dùng khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa thần kinh.
Ngoài ra, bệnh nhân cần tránh một số yếu tố có thể gây khởi phát cơn đau nửa đầu như hạn chế ăn sữa bò, sô cô la, pho-mát, tránh một số thứ có thể gây dị ứng (tùy từng bệnh nhân).
Cuối cùng là điều trị ngoại khoa, vấn đề này chỉ đặt ra khi điều trị nội khoa thất bại. Các phương pháp hay áp dụng là phẫu thuật cắt động mạch thái dương nông, áp lạnh động mạch thái dương.
BS. BÙI HỒNG THANH