Thuốc điều trị đái tháo đường
Chính thức xuất hiện trên thị trường và được áp dụng điều trị cho người bệnh đái tháo đường vào cuối những năm 90 của thế kỷ 20. Sự phát triển của nhóm thuốc incretin đã và đang gây ra sự chú ý đặc biệt.
Người ta đặt nhiều kỳ vọng vào nhóm thuốc này bởi nó đã giải quyết được mối lo ngại chính của các nhà chuyên môn khi chỉ định điều trị cho người bệnh ÐTÐ. Thuốc không gây tăng cân, không gây hạ đường máu. Hãy điểm lại một số nhóm thuốc chính yếu đang được sử dụng hiện nay.
Nhóm Biguamid - điển hình là Metformin với những tên gọi quen thuộc như Glucophage, Glucofast, Siofor…Đây là nhóm thuốc được chọn chỉ định hàng đầu ở châu Âu, Mỹ…, nơi mà người bệnh ĐTĐ typ 2 chủ yếu là thừa cân, béo phì.
Nhóm thuốc này được xem là có tác dụng cải thiện tình trạng kháng insulin ở mô ngoại vi - nơi chuyển hóa tới 90% lượng carbohydrate thành năng lượng duy trì các hoạt động sống của cơ thể.
Ưu điểm của nhóm thuốc này là không gây tăng cân, không gây hạ đường huyết, nhưng hạn chế là với những người có tổn thương về chức năng gan thận thì không được chỉ định. Đây là một thách thức không nhỏ khi mà tuổi thọ người bệnh ĐTĐ ngày càng tăng cao.
Nhóm thuốc Sulfonylurea (SU): nhóm thuốc có khả năng gây hạ glucose máu nhờ kích thích tế bào beta tuyến tụy tiết ra insulin. Hiện nay các thuốc SU đã có nhiều thay đổi; từ thế hệ 1 như các Tolbutaid như Diabetol 500mg, chlopropamid 250 mg… đến các thuốc thế hệ 2 điển hình như các Gliclazid, Glipizid, Glibenclamid…
Các nhóm thuốc SU thế hệ 1 nay đã bị cấm dùng vì ảnh hưởng nhiều đến chức năng thận. Các thuốc thế hệ 2 được dùng rất phổ biến nhưng các thuốc này đều có những tác dụng không mong muốn là gây tăng cân, hạ đường huyết. Tuy nhiên nhóm thuốc có tỷ lệ gây hạ đường máu thấp nhất là Glipizid (Diamicron…).
Nhóm Glitazone: Đã từng là hy vọng cho các nhà chuyên môn bởi nó vừa các tác dụng làm hạ đường máu - chủ yếu làm giảm kháng insulin ở mô ngoại vi, giảm rối loạn lipid máu, một số nghiên cứu còn cho thấy nó có khả năng cải thiện chức năng bài tiết insulin của tế bào beta…
Nhưng thuốc gây ra nhiều tác dụng không mong muốn, nhất là ở những người đã có suy giảm chức năng gan hoặc suy tim ứ huyết; những tác dụng bất lợi này còn tăng lên ở những trường hợp phối hợp Glitazon vơi insulin.
Nhóm insulin: Đây là thuốc kinh điển nhất, đã được phát triển nhanh chóng vào những năm cuối của thế kỷ trước và thập niên đầu của thế kỷ này. Insulin được chỉ định ngày càng rộng rãi.
Đây cũng là nhóm thuốc duy nhất được chỉ định cho mọi giai đoạn tổn thương gan, thận. Các nhà sản xuất cũng đã cho ra đời nhiều loại insulin từ loại tác dụng cực nhanh - gần như đáp ứng sinh lý, đến những insulin có tác dụng chậm, rồi siêu chậm; hình thức tiêm cũng được cải tiến nhiều từ bút tiêm đến đặt máy tiêm insulin theo chương trình…
Nhưng điều lo ngại nhất là tỷ lệ hạ đường máu của insulin quá cao, mức độ gây hạ đường máu quá nhanh - đây cũng là những nguyên nhân trực tiếp làm tăng tỷ lệ tử vong ở người ĐTĐ typ 2 có biến chứng tim mạch. Bên cạnh đó cũng còn nhiều nghi vấn khác chưa được loại trừ ví dụ như insulin có tạo môi trường thuận tiện cho các tế bào tăng trưởng?...
Nhóm Acarbose: Nhóm ức chế enzyme giúp hấp thu glucose ở niêm mạc ruột. Nhóm thuốc này ngăn cản việc chuyển các đường phức thành đường đơn - để hấp thu qua niêm mạc ruột vào máu. Nhóm thuốc này không gây hạ đường máu, không gây tăng cân. Thuốc ít có tác dụng khi mức đường máu đã tăng cao.
- Nhóm Incretin: Nhóm thuốc mới phát triển xuất hiện trên thị trường lần đầu vào năm 1997 với nhóm Sitagliptin, năm 1998 với Vildagliptin, Saxagliptin; gần đây là Linagliptin, Alogliptin.
Đây là nhóm thuốc mới làm tăng khả năng bài tiết insulin của tế bào beta tuyến tụy. Thuốc không gây hạ đường máu, không gây tăng cân; ảnh hưởng của chức năng gan, thận lên các thuốc này cũng khác nhau. Hiện tại người ta chỉ định dùng nhóm thuốc này cho cả những bệnh nhân suy thận độ 3, thậm chí sang độ 4 - tính theo mức lọc cầu thận. Nhưng vì là nhóm thuốc mới chúng ta nên thận trọng.
Một nhánh khác của nhóm thuốc này là các GLP-1(glucagon-like peptide-1). Giống như GLP-1 tự nhiên, GLP-1 hoạt động bằng cách kích thích các tế bào beta tăng tiết insulin và ức chế tiết glucagon từ các tế bào alpha chỉ khi mức đường huyết tăng cao. Cơ chế làm giảm lượng đường trong máu cũng liên quan đến việc chậm làm rỗng dạ dày.
Tại châu Âu, GLP-1 được chỉ định điều trị ĐTĐ týp 2 ở người lớn để kiểm soát đường huyết, kết hợp với metformin và sulphonylurea hoặc metformin và thiazolidinedione. Năm 2010, GLP-1 đã được phê duyệt tại Mỹ như là một thuốc hỗ trợ cho chế độ ăn uống và tập thể dục để cải thiện kiểm soát đường huyết ở người lớn bị ĐTĐ týp 2.
Thực tế đã chứng minh các thuốc trong nhóm incretin cũng sẽ có tác dụng và ảnh hưởng khác nhau lên cơ thể người bệnh; thậm chí là mỗi cơ thể khác nhau sẽ có những phản ứng với thuốc khác nhau. Chúng ta cần thận trọng khi sử dụng các thuốc này cho người bệnh.